هنجار شکنی علم در ایران ناشی از معایب ساختارهاست

به گزارش سایت دفتر مشق به نقل از ایرنا

به گزارش روز سه شنبه خبر نگار گروه دانشگاه ایرنا، نشست نقد و رونمایی کتاب «اخلاق علم در علوم اجتماعی ایران» منتشره توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، با حضور مولف کتاب و ناقد در نمایشگاه کتاب برگزار شد .

معصومه قاراخانی عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و یکی از نویسندگان کتاب در ابتدای سخنان خود گفت: قصه شکل گیری کتاب این است که بحث جامعه شناسی علم در رشته جامعه شناسی در سالهای اخیر مطرح شده است. اخلاق علم زیرمجموعه این شاخه محسوب میشود. معتقدیم مسایل مبتلابه علم در ایران ریشه در مساله اخلاق دارد. اخلاقی که البته اخلاق فردی،فلسفی یا تجویزی نیست. بلکه پدیده ای اجتماعی است که در ساختارها ریشه دارد.

قاراخانی افزود: این کتاب دوبار تجدید چاپ شده است. توسط وزارت علوم نیز کتابچه گزیده ای از مطالب آن برای دسترسی بهتر مدیران عالی وزارتخانه تهیه شده است و این برای ما مایه مسرت است چرا که معتقدیم ناراستی بخشی از تصمیمات در بخش علم کشور ناشی از تصمیمات مدیران کشور است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: این کتاب مبتنی بر پژوهش های میدانی دقیق از جمله کمٌی و کیفی است. مطالب آن ابتدا در قالب مقالات متعدد و جداگانه به چاپ رسیده است. دو نکته اصلی مباحث آن را شکل میدهد. ایده اصلی کتاب این است که هنجارشکنی علم ساختاری دوسویه دارد. به این معنا که ارجاع مسایل آن به اخلاق فردی نگاهی تقلیل گرا است.

«ما در این کتاب سعی داریم نشان دهیم ساختارها به معنی نظام توزیع منابع و نظام توضیع قوانین عامل مهمترِ هنجارشکنی علمی است. به اقتضای این نکته، راه حل هم نه فردی و نه تجویزی است. بلکه ساختارها باید ترمیم و اصلاح شوند.»

یکی از مولفان کتاب اخلاق علم در علوم اجتماعی ایران افزود: در تعریف موضوع اخلاق علم ما به چهار حوزه می پردازیم. آموزش،پرورش، کاربرد علم و نشر علم از این جمله اند. این کتاب عهده دار پرداختن به آموزش و پژوهش است. همچنین در کتاب بحث منشور اخلاقی گنجانده شده است که راهنمای وزارت علوم در سیاستگذاری است.

قاراخانی در بخش پایانی سخنان خود گفت: موضوع اخلاق علم همچنان دغدغه ماست. در این زمینه ما به نقش انجمن های علمی در ارتقای اخلاق علمی توجه کرده ایم. انجمن هایی که به مثابه حلقه واسط، هم قواعد و هم کنشگرانی که ما دانشگاهی ها هستیم را شامل میشود. به شرط آنکه انجمن ها خود را مهم بدانند و در ضمن از سوی نهادها مهم گرفته شوند.

** بیانگر مگوهای علمی با زبانی به دور از محافظه کاری

حمیدرضا نمازی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و کارشناس اخلاق حرفه ای، به عنوان ناقد کتاب در ابتدای سخنان خود گفت: کتاب خیلی گلایه ها و مگوهای علمی را بیرون از زبان محافظه کارانه مطرح کرده است. ما در گذشته خیال می کردیم اخلاق علم اخلاق عالمان است. سالها طول کشید که متوجه شویم عوامل دیگری هم در این زمینه دخیل است. در کتاب همچنین به بحث کمی سازی ارزیابی های اخلاقی توجه شده است. پرداختن به بحث مدیریت علم و مشکل مدیران آموزشی، بحث مدرک گرایی، صنعتگری پژوهش و غلبه کمی بر محتوای پژوهش، بحث بوروکراتیزه کردن علم از دیگر فقرات ارزشمند کتاب است.

نمازی افزود: در زمینه اخلاق علم اول ا باید معلوم کنیم که علم را حرفه می دانیم یا خیر ما معمولا بین حرفه مندی و اخلاق حرفه ای خلط می کنیم. دوم نسبت اخلاق و اقتصاد است. گرچه تقریبا در کتاب به آن توجه شده است. در این زمینه تکلیف ما با اخلاق بازاریابی در حوزه علم روشن نیست. به علاوه اقتصاد اخلاق هم در این زمینه قابل تامل است. چرا که انباشت اخلاق به صورت کُدها و آیین نامه های اخلاقی به بی اخلاقی منجر می شود، همچنانکه انباشت قانون به بی قانونی منجر میشود. این موضوع هم در کتاب تا حدی بدان توجه شده است.

استاد دانشگاه تهران افزود: به بحث بین رشته ایی ها اما در کتاب کمتر توجه شده است. بین رشته ها اقتضای جهان امروز است و خیلی هم لازم است. اما گاهی دیده می شود که در این زمینه هر کسی جدول ضربی ایجاد می کند و از اختلاط و ضربدر کردن دلبخواهی رشته ها، رشته ای جدید ایجاد می کند. به گونه ای که ذوق ورزی جای نظرورزی را گرفته است. این امروزه باید مساله ای در اخلاق علم باشد.

نمازی در بخش پایانی سخنان خود گفت: تاکید بر اخلاق حرفه ای به جای اخلاق فردی در مسایل اخلاق علم حرف درستی است. اما گاهی برخی حرفها در اخلاق فردی زده شده است که به نظر من در اخلاق علم و حرفه ای نیز کاربرد دارد. همچنین اخلاق علم در بسیاری جاها نیازمند فلسفه علم و تاریخ علم است. در پایان لازمست که اشاره کنم که من در جایی ندیده بودم که به بحث بوروکراتیزه شده علم توجه شود. این فصل منحصر بفرد کتاب است. توجه به این نکته که دانشگاه اداره نیست و نباید به اداره تبدیل شود.

**9222**1601**