ایران به سعی دکتر مشکور افتخار می‌کند

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، مراسم بزرگداشت استاد مشکور با حضور شخصیت‌های علمی و فرهنگی همچون دکتر مهدی محقق، دکتر احمد کتابی و استاد منوچهر صدوقی‌سها برگزار شد و دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن؛ دکتر سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی، رئیس دایره‌المعارف بزرگ اسلامی؛ دکتر محمود جعفری دهقی، استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی و عضو شورای عالی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و دکتر احمد پاکتچی، عضو هیأت علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به ایراد سخنرانی پرداختند.
بلخاری استاد دانشگاه تهران در مورد آثار دکتر مشکور گفت: در 90 درصد آثار دکتر عنوان تاریخ آمده است، این تاریخ سیاست و اجتماع نیست، تاریخ فرقه‌های اسلامی است که همه را در بر دارد. یکی از مهم‌ترین آثار در این زمینه، «الفرق بین الفرق بغدادی» بود که دکتر مشکور، آن را ترجمه و ما را با حوزه مختلف اندیشه در ایران و اسلام آشنا کردند، وجه تاریخ‌دانی ایشان برای ما بسیار برجسته است.
وی با اشاره به تسلط دکتر مشکور به تاریخ به تعریف سطح برجسته تاریخ در کلیت و گستره مفهومی آن پرداخت: تاریخ‌نگاری، علم تاریخ و فلسفه تاریخ. تاریخ‌نگاری یا تاریخ نقلی آگاهی به اوضاع و احوال و وقایع زندگی انسان است در زمان‌های گذشته. علم تاریخ، علم به قواعد و سنن حاکم بر زندگی و احوال گذشتگان است یا به عبارتی بررسی علل و عوامل بروز و ظهور حوادث، در این سطح مورخ فقط ذکر واقعه و حادثه نمی‌کند بلکه به دنبال چرایی وقوع وقایع نیز است، تشریح و تحلیل و تعلیل حوادث مهمترین وجه این رویکرد به تاریخ است و در نهایت فلسفه تاریخ که برای نخستین بار توسط ولتر به کار رفت و پس از او با معانی مختلفی توسط دیگران تکرار شد.
بلخاری افزود: این وجه به فلسفه نظری تاریخ یا کشف علل و قوانین حاکم بر جوامع انسانی گذشته و نیز فلسفه علم تاریخ یا هیستوریسیسم که به معنای اصالت تاریخ یا تاریخ را بسان موجودی زنده انگاشتن است (به ویژه در هیستوریسیم هگلی) تقسیم می‌شود. در وجه سوم، تاریخ مورد کنکاش دقیق و عمیق فلسفی قرار می‌گیرد تا مسیر آینده آن پیش بینی شود، دکتر مشکور در هر سه سطح، کارهای برجسته علمی انجام داده‌ا‌ند.
این استاد دانشگاه، با اشاره به نظریه ابن خلدون در ارتباط میان حکمت و تاریخ، افزود: معتقدم دکتر مشکور، حکیم تاریخ است. این را هنگامی متوجه می‌شویم که آثار ایشان را خط به خط بخوانیم و ببینیم که شاگرد به حق ابن خلدون بوده است.
دکتر موسوی بجنوردی، رییس دایره المعارف بزرگ اسلامی، دومین سخنران بزرگداشت دکتر مشکور درباره زندگی پربار دکتر مشکور نکاتی را مطرح کرد.
وی دکتر مشکور را یکی از بزرگان این سرزمین دانست و ادامه داد: وی در زمینه تاریخ و تاریخ عقاید و زبان‌شناسی در دوران خود بسیار پیشرو بود و آثار او از منابع مهم این موضوعات است. با وجود منابع پیش‌تر و بعدتر، آرای دکتر مشکور در زمینه تاریخ عقاید هنوز هم معتبر است و کمتر پژوهشی وجود دارد که به آن ارجاع نشده باشد. دکتر مشکور ایران را به بهترین شکل ممکن به جامعه عربی جدید معرفی کرد. او باید سرمشق کارهای اداری و علمی دوران ما باشد.
موسوی افزود: برای ما در مرکز دایره المعارف مایه افتخار و مباهات است که به همت خانواده ارجمند استاد کتابخانه نفیس او مشتمل بر چهار هزار جلد در زمینه خطی و چاپی در زمینه‌های مورد علاقه ایشان به کتابخانه مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی اهدا شد. تا کنون بیش از 145 مجموعه به مرکز دائره المعارف اهدا شده و حدود یک میلیون کتاب در این مجموعه موجود است اما کتابخانه دکتر مشکور، مثل دری گرانبها در میان می‌درخشد و مورد مراجعه پژوهشگران و استادان است.
وی افزود: این مجموعه طی سالیان طولانی و در کشورهای گوناگون با هزینه هنگفت جمع‌آوری شده و می‌توان گفت کتاب‌های او از هر جهت خاص و گزیده و ممتاز است.
موسوی بجنوردی در پایان سخنانش، ابراز امیدواری کرد که به زودی مجموعه آثار پراکنده دکتر مشکور، در یک مجموعه مهیا شود و در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار گیرد.
دکتر احمد پاکتچی، عضو دایره المعارف بزرگ اسلامی و استاد دانشگاه امام صادق، سومین سخنران مراسم با اشاره به کتاب فرهنگ تطبیقی زبان عربی با زبان‌های سامی و ایرانی، گفت: سال 1359 دو سال پس از انتشار فرهنگ عربی دکتر مشکور، آن را اتفاقی در کتاب فروشی دیدم و 40 سال است که از آن استفاده می‌کنم. سه اثر اثرگذار ایشان در زمینه زبان‌شناسی، فرهنگ تطبیقی سامی و ایرانی که در سال 57 منتشر شد و کتاب تاریخ مختصر زبان‌های سامی که با تاخیر در سال 70 منتشر شد، ارزشمندی پژوهش‌های ایشان را بازگو می‌کند.
پاکتچی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین کارهای دکتر مشکور پرداختن به هزوارش‌ها بوده است، چون در کتاب‌شان به این مطابقت‌ها و وام‌واژه‌ها اشاره شده است. به همین دلیل هم ایشان نام کتاب‌شان را فرهنگ تطبیقی زبان عربی با زبان‌های سامی و ایرانی گذاشته‌اند چرا که تاثیر زبان‌های ایرانی به ویژه اوستایی بر زبان عربی هم بررسی می‌شود. کتاب هزوارش‌های پهلوی هم که اساس آن بر مطالعات ایرانی و تطبیق بین زبان پهلوی و آرامی است. در زبان‌های مهم دنیا ده‌ها کتاب ریشه‌شناسی وجود دارد اما در زبان فارسی کمتر از ده سال است که این فرهنگ منتشر شده و در زبان عربی هم تا این لحظه با وجود پروژه‌های علمی در دانشگاه‌های بزرگ دنیا تنها اثر همین کتاب دکتر مشکور است که تا اطلاع ثانوی تنها منبع ریشه‌شناسی در این زمینه است.
این استاد تاریخ اسلام افزود: یکی از کارهای شگفت‌انگیز دکتر مشکور این است که در کتاب‌های زبان‌های تاریخی ایشان به کاربرد تک تک واژه‌ها در کتیبه‌های باستانی اشاره می‌شود. نکته دیگر امانت علمی بسیار بالاست که در هر دو کتاب، به شدت دقیق و ستودنی است، بر خلاف امروز که بین ما از آن خود کردن تحقیق دیگران به شدت مرسوم است. ظرافت در بیان و نکته‌سنجی در نوشتن معنای کلمات نیز ویژگی دیگر دکتر مشکور است. دکتر مشکور با کیاست عالمانه‌اش، جزیی‌ترین مطالب در زمینه زبان‌های باستانی را درک کرده‌اند.
دکتر محمود جعفری دهقی دیگر سخنران مراسم بزگداشت دکتر مشکور به درک درست وی از زبان های باستانی و ارائه نخستین تصحیح تطبیقی از کارنامه اردشیر بابکان اشاره کرد و گفت: پیشتر دکتر تفضلی تصحیحی از کارنامه اردشیر بابکان ارائه داده بود اما دکتر مشکور این تصحیح را شاهنامه مطابقت داد و حتی واژگان مشترک و داستان‌های آن را بیرون کشید. در باب کتاب «دینکرد» نیز، با توجه به این که دو جلد اول آن گم شده بود، دکتر مشکور به عنوان نخستین مصحح از نیمه جلد سوم کار را آغاز کرد و به مرور زمان دیگران، جلدهای دیگر را تصحیح کردند. دکتر مشکور پس از انتشار این کتاب را در شصتمین سال تولد دکتر ابراهیم پورداوود به ایشان تقدیم کرد.
دکتر مرجان مشکور دختر دکتر محمدجواد مشکور در پایان مراسم با تشکر از همت بلند انجمن مفاخر ایران و حاضران در مراسم، به ویژه قدردانی از خانم دکتر نادره جلالی، شاگرد راستین دکتر مشکور، گفت: در این فرصت می‌خواهم به جایزه سعی مشکور اشاره کنم، این جایزه به پیشنهاد دکتر میرمحمد صادقی، که مثل یکی از فرزندان‌شان می خواهند نام دکتر را زنده و جاوید بماند، برگزار می‌شود.
وی افزود: اولین دوره آن در مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی به لطف دکتر بجنوردی برگزار شد ولی دوره دوم به دلیل اختلاف نظرها به تاخیر افتاد. خوشحالم که سال گذشته، جوانی بااستعداد و سخت‌کوش با پشتکار بسیار که 70 مقاله تا کنون منتشر کرده است، به نام آقای علی صفری آق‌قلعه انتخاب شدند و حتی این انتخاب از سوی دکتر شفیعی کدکنی تایید شد.
وی در پایان از برگزاری دوره سوم این جایزه، فروردین یا اردیبهشت 98 خبر داد.
فراهنگ** م.ز** 9053